Tàng Hải Truyện tái hiện 1:1 thần khí quan sát thiên văn cổ

【250524 Video】#LegendofZangHai #XiaoZhan #肖战
CCTV Television Drama Weibo updated:
Xiao Zhan also drew a big character map so that he could accurately convey the character’s emotions to the audience. Tonight at 19:23, tune into CCTV-8 “Star Recommendations”. pic.twitter.com/UabWhsrTRI
— 肖战影音会DAYTOY·Xiao Zhan (@XiaoZhan_OFC) May 24, 2025

Phim Tàng Hải Truyện tái hiện máy quan sát thiên văn trong lịch sử Trung Quốc

Trong phim Tàng Hải Truyện, nhiều khán giả nhận ra đạo cụ quan sát thiên văn trong phim trông rất quen mắt. Đó là vì chiếc máy thiên văn ở Hiệp Chính Đường trong phim được chế tác theo tỷ lệ 1:1 từ bảo vật trấn trạch của Đài thiên văn Tử Kim Sơn. Mẫu nguyên gốc của nó có thể truy nguyên từ thời nhà Nguyên, tồn tại cho đến ngày nay đã hơn 700 năm.

Theo Nhật báo Nam Kinh/Tử Kim Sơn News, Đài thiên văn Tử Kim Sơn không chỉ là cái nôi của ngành thiên văn học hiện đại Trung Quốc mà còn là nơi lưu giữ tinh hoa của thiên văn học cổ đại Trung Hoa.

Nơi đây hiện bảo tồn nguyên vẹn 5 thiết bị thiên văn cổ được sử dụng để đo đạc thực nghiệm từ thời Minh – Thanh, bao gồm: Hồn Nghi, Giản Nghi, Khuê Biểu, Thiên Cầu Nghi và Địa Bình Kinh Vĩ Nghi. Tất cả đều đã được xếp hạng là di tích văn hóa cấp tỉnh Giang Tô. Những dụng cụ cổ xưa này chính là minh chứng cho thành tựu rực rỡ của thiên văn học Trung Hoa cổ đại.

Ảnh: Weibo

Chiếc máy quan sát thiên văn xuất hiện trong phim Tàng Hải Truyện chính là mẫu Giản Nghi, được mệnh danh là thiết bị đo đạc thiên văn xuất sắc nhất thế giới thế kỷ XIII, do nhà thiên văn học thời Nguyên, Quách Thủ Kính phát minh. Sự ra đời của thiết bị này không chỉ mở rộng phạm vi quan sát và nâng cao hiệu quả đo đạc, mà còn giúp độ chính xác trong việc đọc số liệu tăng lên đáng kể.

Cấu trúc thiết kế của Giản Nghi tinh xảo đến mức khiến người ta phải đập bàn thán phục. Nó giống như một “biệt đội đo lường thiên văn chính xác cao”, với năm bộ phận phân công nhiệm vụ rõ ràng:

Xích đạo kinh vĩ nghi phụ trách đo kinh vĩ độ của thiên thể.
Địa bình kinh vĩ nghi tính toán phương vị và độ cao.
Hậu cực nghi phối hợp với xích đạo nghi để hiệu chỉnh phương hướng và đo sao Bắc Đẩu.
Chính phương án phụ trách xác định phương hướng.
Đế tọa giữ vững thiết bị đồng thời kiểm tra tính cân bằng.

Bộ phận xích đạo trên Giản Nghi chính là hình thái nguyên thủy của kính xích đạo đầu tiên trên thế giới, sớm hơn phát minh của nhà thiên văn học Đan Mạch Tycho Brahe hơn 300 năm. Kết cấu cơ khí giảm ma sát trong thiết bị cũng đã gợi mở ý tưởng cho ổ bi lăn, thậm chí còn đi trước cả bản thiết kế của Leonardo da Vinci hơn 200 năm.

Ảnh: Weibo

Nhờ sử dụng Giản Nghi và các công cụ thiên văn khác, Quách Thủ Kính đã xác định chính xác thời điểm Đông chí, từ đó tính được độ dài một năm chí tuyến trùng khớp với lịch Gregory hiện đại; Quan trắc toàn bộ thiên thể, ghi nhận khoảng 2.500 ngôi sao; Tái đo độ nghiêng giữa hoàng đạo và xích đạo, đi trước châu Âu tới 3 thế kỷ,… Dựa trên những quan sát thực tiễn này, vào năm 1280, Quách Thủ Kính và các cộng sự đã biên soạn thành công một bộ lịch pháp mới.

Đáng tiếc thay, đến thời nhà Thanh, những thiết bị quốc bảo kết tinh trí tuệ này lại bị xem là phế vật, đem đi nung chảy. Hành trình của chiếc Giản Nghi đời Minh cũng đầy thăng trầm. Trong thời kỳ Liên quân tám nước xâm lược Trung Quốc, Giản Nghi bị tháo rời và chuyển về đại sứ quán Pháp tại Trung Quốc, mãi đến năm 1905 mới được hoàn trả.

Vào năm đầu triều Hồng Vũ, đại tướng Từ Đạt đánh hạ Đại Đô của nhà Nguyên, sau đó chuyển toàn bộ thiết bị thiên văn từ đài thiên văn Nguyên triều về Nam Kinh, trong đó có cả Giản Nghi. Năm Hồng Vũ thứ 18, Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương lập đài quan tượng tại núi Kê Minh, các thiết bị thiên văn di chuyển từ phương Bắc được lắp đặt tại đây. Thiết bị sau đó bị phá hủy tại Bắc Kinh.

Bản Giản Nghi hiện lưu giữ tại Đài thiên văn Tử Kim Sơn là phiên bản chế tạo lại theo nguyên mẫu thời Chính Thống của nhà Minh. Vào những năm 1930, để tránh bị phá hủy trong chiến tranh, Giản Nghi đã được nhanh chóng chuyển về Nam Kinh.

Đài quan sát thiên văn quốc gia ra đời từ thời Lục triều tại Nam Kinh

Ảnh: Weibo

Từ hơn 1.600 năm trước, tại núi Kê Lung ở Nam Kinh đã có Linh Đài Hậu Lâu, một công trình quan sát thiên văn và dự báo khí tượng, đồng thời bố trí quan viên chuyên trách quan sát thiên tượng, đo gió chờ thời, biên soạn lịch pháp. Đây cũng là đài thiên văn quốc gia có quy mô tương đối hoàn chỉnh đầu tiên tại khu vực Giang Nam.

Vậy tại sao Nam Kinh lại thiết lập đài quan sát quốc gia không phải từ thời Đông Ngô hay Đông Tấn, mà là từ thời nhà Lưu Tống thuộc Nam triều?

Theo phân tích của cố giáo sư Vương Bằng Phi, nhà khí tượng học, giảng viên Đại học Thông tin Khí tượng Nam Kinh, thì thời Đông Ngô và Đông Tấn đều có những toan tính riêng. Mãi đến Lưu Tống, do vùng Trung Nguyên liên tục chìm trong chiến loạn, sản xuất suy giảm, trong khi Giang Nam lại phát triển nhanh về kinh tế, nhân tài cũng dần chuyển dịch từ lưu vực Hoàng Hà xuống lưu vực Trường Giang, mở ra cục diện “loạn rồi sẽ trị”.

Ảnh: Weibo

Sử sách chép rằng, Lưu Dụ từng “dẫn quân Đông Tấn chinh phạt Trường An vào tháng Chín, trước tiên thu lấy các vật dụng Di Khí, Hồn Nghi, Thổ Khuê,… dâng về kinh đô”. Kinh đô ở đây chính là Kiến Khang, thủ đô Đông Tấn (tức Nam Kinh ngày nay). Điều này cho thấy ông đã có sự chuẩn bị cho việc thiết lập đài quan sát quốc gia sau này.

Ngoài ra, còn có tư liệu ghi lại rằng, thời Lưu Tống Văn Đế, nhằm phục vụ cho việc xây dựng quan tượng đài tại Kiến Khang, triều đình đã tự chế tạo các thiết bị thiên văn. Các thiết bị này được lưu truyền qua các triều Tề, Lương, Trần, đến khi nhà Tùy diệt Trần mới được đưa về Trường An, cho thấy đài ở Kiến Khang không chỉ được xây dựng từ thời Lưu Tống mà còn duy trì hoạt động suốt thời kỳ Nam triều.

Đồng thời, trong chế độ quan lại Nam triều cũng đã xuất hiện chức quan chuyên trách đài quan tượng. Tống thư, Bách quan chí ghi lại rằng: “Thái sử lệnh một người, Thừa một người, phụ trách Tam Thần, thời tiết, điềm lành, tai ương. Cuối năm trình lịch mới…”, điều này rất giống cơ cấu tổ chức của Khâm Thiên Giám thời Minh.

* Thái sử lệnh: quan đứng đầu cơ quan thiên văn/lịch pháp; Thừa: quan phó giúp việc; Tam Thần: chỉ ba ngôi sao chính (hoặc các thiên thể quan trọng, thường dùng trong chiêm tinh cổ đại).

“Khâm Thiên Giám” trong phim Tàng Hải Truyện tương đương Đài thiên văn quốc gia hiện đại

Ảnh: Weibo

Mặc dù Tàng Hải Truyện là một bộ phim cổ trang hư cấu, nhưng nhiều chi tiết trong phim đều dựa trên khung cảnh triều Minh. Ví dụ như: Khâm Thiên Giám là cơ quan gì? Giám chính thuộc cấp bậc nào? Đằng sau đó là bề dày văn hóa như thế nào? Tất cả đều có thể tìm được dấu vết từ lịch sử Nam Kinh và triều Minh.

Sau năm 1949, núi Kê Lung (núi Khâm Thiên) từng là trụ sở của Đài Khí tượng tỉnh Giang Tô, hiện nay đã trở thành di tích văn hóa trọng điểm cấp quốc gia. Thời đầu nhà Minh, Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương lập quan tượng đài tại núi Kê Minh, đưa các thiết bị thiên văn từ phương Bắc về lắp đặt. Đài quan tượng được gọi là Khâm Thiên Đài.

Khâm Thiên Giám lập ra các chức như Giám chính, Giám phó, tương đương với giám đốc và phó giám đốc của Đài thiên văn quốc gia hiện nay. Nhiệm vụ của họ là quan sát thiên văn, suy đoán tiết khí, soạn lịch pháp. Đến thời Thanh, hệ thống này tiếp tục được kế thừa với tên gọi Khâm Thiên Giám.

Ghé thăm Đài Thiên văn Tử Kim Sơn ở Nam Kinh, Trung Quốc, bạn có thể trực tiếp trải nghiệm những thần khí thiên văn này. Biết đâu bạn còn có thể có được trải nghiệm ngắm sao giống hệt trong phim Tàng Hải Truyện.