Hoàng đế của biển cả: Hốt Tất Liệt và sự hình thành của Trung Hoa

Ảnh: Công Ty Cp Sách Omega Việt Nam (Omega Plus)

Hoàng đế của biển cả – Emperor of The Seas của tác giả Jack Weatherford là một biên niên sử đầy sức hút về hành trình từ thảo nguyên đến đế chế biển của nhân vật đặc biệt bậc nhất lịch sử Á – Âu. Cuốn sách tái dựng Hốt Tất Liệt – một hoàng tử Mông Cổ sinh ra giữa nền văn hóa du mục nhưng được giáo dưỡng theo tinh thần Trung Hoa – trên hành trình trở thành vị hoàng đế lập nên nhà Nguyên và biến đế chế Mông Cổ thành cường quốc hải quân hùng mạnh ở cuối thế kỷ XIII.

Hốt Tất Liệt và tham vọng mở rộng lãnh thổ biển của nhà Nguyên

Ngay sau khi thống nhất Trung Hoa, Hốt Tất Liệt đã triển khai một loạt cải cách về quản trị và kinh tế, đồng thời mở rộng giao thương biển, đưa nhà Nguyên trở thành một trong những đế quốc giàu có nhất trong lịch sử. Tư duy hiện đại và khả năng tổ chức của ông đã đặt nền móng cho một mô hình quyền lực mới: quyền lực trên biển.

Điểm nổi bật và gây ấn tượng nhất của tác phẩm là bức tranh về quá trình chuyển hóa từ một dân tộc cưỡi ngựa trên thảo nguyên thành chủ nhân của lực lượng hải quân lớn nhất thế giới thời bấy giờ. Nếu Thành Cát Tư Hãn được ca tụng vì đã chinh phục đất liền, thì chính Hốt Tất Liệt mới là người đưa đế chế Mông Cổ lên một tầm nhìn chiến lược rộng mở: “Kiểm soát biển, và bạn kiểm soát mọi thứ.” Chính tư tưởng ấy dẫn tới sự ra đời của những công xưởng đóng tàu khổng lồ, kỹ thuật chế tác tàu vượt tầm châu Âu hàng thế kỷ và một hạm đội có quy mô chưa từng xuất hiện. Cuốn sách đặc biệt nhấn mạnh cuộc chạy đua trên biển giữa nhà Nguyên và triều Nam Tống – đối thủ nhiều kinh nghiệm hàng hải, giàu tài nguyên và có mạng lưới thương mại biển cực kỳ phát triển.

Để đánh bại Nam Tống, Hốt Tất Liệt phải chuyển hóa hoàn toàn chiến thuật của người Mông Cổ. Từ lối đánh kỵ binh truyền thống, ông nâng tầm chiến lược hải quân, tận dụng triệt để kỹ thuật đóng tàu của người Trung Hoa để tạo ra một lực lượng tấn công mạnh mẽ. Đây là một trong những câu chuyện chuyển đổi quyền lực kỳ vĩ trong lịch sử nhân loại. Ngoài cuộc đối đầu với Nam Tống, sách còn điểm lại chiến dịch tấn công Nhật Bản, Việt Nam và Chiêm Thành, những chiến dịch phơi bày rõ tham vọng mở rộng lãnh thổ biển của nhà Nguyên.

Chân dung Hốt Tất Liệt (Theo Wikipedia)

Không chỉ là lịch sử quân sự, tác phẩm còn hé lộ những biến chuyển mang tính hệ thống của thế giới khi nhà Nguyên thống trị biển. Hốt Tất Liệt đã định hình một “Con đường Tơ lụa trên biển” rộng lớn và an toàn, nối liền bờ Thái Bình Dương với châu Phi và Trung Đông. Thương mại đường biển phát triển đã làm thay đổi sâu sắc nền kinh tế thế giới. Những chuyến tàu chở lụa, gốm, gia vị vượt qua đại dương đã khiến thói quen tiêu dùng ở Anh, Pháp và các vùng xa xôi khác thay đổi. Một trong những cải cách quan trọng nhất là việc phát hành tiền giấy – công cụ tài chính mang tính cách mạng giúp vận hành một đế chế biển phức tạp và tốn kém.

Cuốn sách khắc họa Hốt Tất Liệt như một nhà lãnh đạo thực dụng, mềm dẻo và linh hoạt. Khác với hình mẫu chiến binh thuần túy, ông được mô tả là nhà chính trị thấu hiểu ngoại giao, biết vận dụng công nghệ và tri thức. Triều đình Nguyên thời kỳ đầu quy tụ nhiều học giả Hồi giáo, những người mang đến các công cụ đo thiên văn, cải tiến bản đồ, thúc đẩy việc đi biển xa. Cách cai trị của ông cũng thể hiện tính nhân văn khi ông áp dụng chính sách khoan dung đối với nông dân và người đầu hàng, từ đó khai thác lâu dài nguồn cung ứng lao động và lương thực.

Tác giả Weatherford tiếp tục nhấn mạnh vai trò của phụ nữ Mông Cổ trong cấu trúc quyền lực, từ quản lý tài chính đến điều hành lãnh thổ khi các Khả hãn chinh chiến xa nhà. Đây là điểm phản ánh tính tiến bộ của xã hội Mông Cổ, vượt xa nhiều nền văn minh đương thời.

Cuối cùng, cuốn sách không chỉ kể về sự thịnh trị dưới thời Hốt Tất Liệt mà còn phác họa quá trình suy tàn của nhà Nguyên sau khi ông qua đời. Tuy vậy, dấu ấn mà thời kỳ của ông để lại vẫn có sức vang dội: sự mở rộng giao thương Á – Âu, sự hình thành các tuyến thương mại biển và những phôi thai đầu tiên của giao lưu xuyên lục địa, từ Trung Hoa đến tận châu Mỹ.

Hoàng đế của biển cả – Hốt Tất Liệt và sự hình thành của nước Trung Hoa vì thế không chỉ là một câu chuyện lịch sử, mà còn là hành trình nhận diện cách quyền lực dịch chuyển qua đại dương, nơi biển cả trở thành nền tảng của thịnh vượng và mô hình cường quốc mới.

Trích đoạn/câu quote hay từ sách Hốt Tất Liệt và sự hình thành của nước Trung Hoa

“Những kỵ binh Mông Cổ đã phi qua một vùng đất của những đàn bướm lượn bay rập rờn, những núi non hiểm trở và thảm thực vật phong phú, nơi một người lỡ bước quá sâu vào rừng rậm cho khuây khỏa có thể mất phương hướng, lạc đường và tiếng kêu của anh ta sẽ bị mất hút trong khu rừng rậm rạp và ẩm ướt, anh ta sẽ không bao giờ tìm được đường quay về với đồng đội. Trên những con đường hẹp, quân Mông Cổ không thể cưỡi ngựa song song, hai bên thông thoáng như những gì họ ưa thích, mà phải đi từng hàng một như những con bò hiền lành, mỗi con ngựa dí mũi vào đuôi của con phía trước, lầm lũi đi trên con đường đã bị hàng ngàn vó ngựa giẫm đạp.

Tuy thảm thực vật tươi tốt, những biện pháp quyết liệt của vua nhà Trần đã khiến cho quân Mông Cổ hầu như không có lương thảo cho người hay ngựa. Những cánh đồng lúa và ruộng bậc thang không có người cày cấy, các ao hồ đều trống trơn. Những chiến binh Mông Cổ không thấy những con lợn sục trong bùn, không thấy những con trâu thủng thẳng trong mương tưới, không thấy những con gà mổ sâu bọ. Dựa vào ngựa để chiến đấu và nếu cần, để trốn thoát, nên họ không thể giết ngựa để lấy thịt, còn việc ăn những con ngựa chết vì đói hoặc chết vì nguyên nhân tự nhiên là điều cấm kỵ theo truyền thống. Do thiếu cỏ, những con ngựa phải ăn rơm lúa gần như không tiêu hóa được.

Khi đội quân Mông Cổ mệt mỏi, đói khát và chán nản đã tiến sâu vào trong lãnh thổ Đại Việt, vua nhà Trần đã tập hợp và chỉ huy quân đội chặn đánh kẻ thù ở cách kinh đô khoảng 80 cây số về phía tây bắc, gần nơi sông Lô và sông Hồng hợp lưu. Trong một khung cảnh gợi nhớ đến cuộc đối đầu giữa quân du mục Mông Cổ và quân Đại Lý, họ giáp mặt trực diện trên một đầm lầy rộng lớn. Ngồi uy nghi trên lưng voi chiến, vua nhà Trần trông có phần oai vệ và dũng mãnh hơn nhiều so với Ngột Lương Hợp Thai cưỡi trên con ngựa gầy guộc, xơ xác lông. Người Mông Cổ là dân thảo nguyên, trong khi người Việt là dân miền sông nước. Tướng lĩnh Đại Việt cưỡi voi, trong khi bộ binh được đưa đến chiến trường bằng những chiếc thuyền nhẹ được mô tả như lướt bay trên mặt nước dưới sự điều khiển của những tay chèo có khi lên tới 100 người.

Tại đây, Ngột Lương Hợp Thai đã phải đối mặt với hai khó khăn: quân lính thì sợ nước, còn chiến mã thì sợ voi. Ông và con trai A Truật đã cẩn trọng lên kế hoạch. Được đồng minh Đại Lý từ Vân Nam giúp, họ đã tìm ra cách vượt sông. Là những cung thủ xuất sắc, quân Mông Cổ sẽ nhắm bắn vào chân voi bằng những mũi tên tẩm dầu cháy, khiến chúng hoảng loạn, giày xéo và hất văng những người cưỡi vào các cành cây và xuống nước. Để chiến thắng triệt để, quân Mông Cổ phải khiến cho quân Đại Việt không thể thoái lui, nên Ngột Lương Hợp Thai đã giao cho một viên tướng Mông Cổ tên là Triệt Triệt Đô (Chechè Tu) nhiệm vụ quan trọng là phá hủy những con thuyền của họ trong khi các đơn vị khác tấn công quân nhà Trần”.

Đôi nét về tác giả Jack Weatherford

Jack Weatherford sinh năm 1946, là cựu giáo sư nhân học tại trường Macalester College, Minnesota. Ông nổi tiếng với nhiều công trình nghiên cứu về lịch sử và văn hóa, đặc biệt liên quan đến Thành Cát Tư Hãn và người Mông Cổ. Năm 2006, theo lời mời của Nga và Ấn Độ, ông đã phát biểu tại Liên Hợp Quốc nhân kỷ niệm 800 năm ngày thành lập quốc gia Mông Cổ. Năm 2007, nhà nước Mông Cổ đã trao tặng ông Huân chương Sao Bắc Cực. Năm 2022, nhân kỷ niệm 860 năm ngày sinh Thành Cát Tư Hãn, Tổng thống Khurelsukh đã trao tặng ông Huân chương Thành Cát Tư Hãn, huân chương cao quý, vốn chỉ mới được trao tặng 15 lần trong lịch sử quốc gia này.